به روز شده در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۸، ساعت ۱۳:۵۰

در این یادداشت نگاهی کوتاه به تاریخ ترجمه در ایران خواهیم داشت. کار ترجمه در کشور ما با کتابهای درسی دارالفنون رونق گرفت. بر اثر احیا صنعت چاپ و اعزام محصلین به خارج گسترش یافت. از آنجا که هدف تاسیس این موسسه ی تربیتی در زمان عباس میرزا و به پیشنهاد روشنفکران و آزادیخواهان، اخذ تمدن و علوم و معارف مغرب زمین عنوان شده بود. لذا به استخدام معلمین خارجی نیز اقدام گردید. هم چنین کتب درسی خارجی در زمینه ی علوم، ادبیات، تاریخ، پزشکی و غیره با کمک همین معلمین به فارسی برگردانده شد. پس از چندی به توصیه ی عباس میرزا به ترجمه آثار ادبی نیز پرداختند.

از آنجا که محصلین بیشتر به فرانسه اعزام می شدند. زبان فرانسه در کشور رایج و با گستردگی آن نه تنها آثار نویسندگان فرانسوی بلکه آثار ادبی دیگر زبان های اروپایی مثل آلمانی، روسی، لهستانی، مجاری، اسپانیایی و پرتقالی نیز به زبان فارسی برگردانده شد.

نخستین نمایشنامه ای که از زبان فرانسه به زبان فارسی ترجمه شد نمایشنامه -مردم گریز- اثر مولیر است.( از صبا تا نیما – یحیی آریان پور)

دو کتاب تاریخی – پطر کبیر – و – شارل دوازدهم – اولین سفارش ترجمه ای بود که عباس میرزا به میرزا رضا مهندس داد. کتاب – انحطاط و سقوط امپراطوری روم – سفارش دیگر او به همین مترجم بود. نهضت ترجمه و چاپ کتاب پس از مرگ عباس میرزا و فتحعلیشاه در دوران محمدشاه دچار فترت شد. در زمان عهد ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به اوج خود رسید.

محمد طاهر میرزا و محمدخان اعتماد السلطنه پر کارترین مترجمان این دوره بودند. از مشهورترین ترجمه های محمد طاهر میرزا – سه تنفگدار – – کنت مونت کریستو – لوئی چهاردهم و عصر و قرنش – را می توان نام برد. – طبیب اجباری – -سرگذشت خانم انگلیسی – – داستان روبنسون سویسی – و – شرح احوال کریستف کلمب – نیز از بهترین آثار ترجمه اعتماد السلطنه به شمار می رود.

البته اکثر این ترجمه ها، بیش از آنکه یک ترجمه باشد اقتباس یا به قول درایدن imitation  هستند. پس از جنگ جهانی دوم، زبان انگلیسی جای زبان فرانسه را به عنوان زبان دوم گرفت و گسترش روز افزون یافت. اما با وجود اینکه انگلیسی، زبان دوم امروز اکثریت محصلین ایرانی به شمار می رود. در قلمرو ادبیات هنوز بهترین مترجمان ما اغلب کسانی هستند که از زبان فرانسه به فارسی ترجمه کرده اند. نگاهی کوتاه به تاریخ ترجمه در ایران مقدمه ای بر نیازهای دیگر ترجمه پژوهان می باشد.

منبع: اصول و مبانی ترجمه (تجزیه و تحلیلی بر فن ترجمه ضمن نقد عملی آثار مترجمان) – طاهره صفارزاده