ضربه به حیثیت ملی با تقلب علمی اساتید دانشگاه

تقلب علمی آسیبی است از چند سال پیش تاکنون برجسته تر شده است. رویه فعالیت های علمی و دانشگاهی در ایران موجب این نقیصه گردیده است. در نظام آموزش علمی کشور، عمده ارزیابی ها بر اساس معیارهای کمی می باشد. همیشه در این وادی معیارهای کیفی زیر پای بی تدبیری مدیران له شده است.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری طبق قانون مرکز جذب اعضای هیات علمی را مسئول استخدام و ارزیابی اساتید دانشگاه کرده ست. با مراجعه به پایگاه اطلاع رسانی این مرکز،به ظاهری با مرکزی منظم و سازمان یافته روبرو هستیم. اما در عمل هرگز اینچنین نیست. سالها است که فعالان دانشگاهی از استخدام های اعضای هیات علمی راضی نیستند. خدمات رفاهی و اجتماعی اساتید به هیچ روی مطلوب نیست. استخدام ها طبق رویه منظم انجام نمی شود. ارزیابی و نظارت کافی بر فعالیت اساتید دانشگاه وجود ندارد و ده ها ایراد دیگر.

در کنار تمامی نواقص در مدیریت این مرکز، نظارت بر فعالیت های علمی اساتید بسیار بغرنض است. چندین بار تاکنون پرسش های موردی از دانشجویان، نشان از سطح علمی پایین برخی از اساتید دارد. استخدام ها در دانشگاه هایی مانند دانشگاه جامع علمی-کاربردی، دانشگاه آزاد و پیام نور به طور سازمان یافته انجام نمی شود. تمامی این موارد باعث ایجاد نابسامانی جدی در امر نظارت بر فعالیت علمی اساتید دانشگاه گردیده است.

اساتید دانشگاهی در ایران در چهار دسته اصلی تقسیم بندی می شود که شامل مربی، استادیار، دانشیار و استاد است. در این میان، مشخص است که سایر مدرسین دانشگاه که در این چهارچوب استخدام نشده اند عنوان علمی خاصی ندارند. صرفاً برخی از اساتید به خصوص در دانشگاه های پیام نور، دانشگاه آزاد و به وفور در دانشگاه جامع علمی کاربردی بدون استخدام فعالیت می کنند. این افراد تنها با داشتن مدرک کارشناسی ارشد می توانند به صورت حق التدریس و بدون رویه استخدام مرسوم سایر اعضای هیات علمی فعالیت داشته باشند.

با اتکای به مقدمه درج شده در بالا، نباید انتظار زیادی از وضعیت علمی اساتید دانشگاه داشت. در کنار تمامی نواقص علمی و آموزشی، پدیده ای که قصد پرداختن به آن را داریم، تخلفی است که حیثیت ملی را نشانه گرفته است. متاسفانه از سال ۱۳۸۴ به بعد، به دلیل سرازیر شدن انبوهی دانشجو به مراکز دانشگاهی، با کمی سازی علم در ایران روبرو هستیم؛ به طوری که همه آمال و آرزوهای کشور تنها در عدد و ارقام خلاصه شده و خبری از کیفیت لازم نیست.

در نمودار زیر که تحت عنوان آئین نامه ارتقا مرتبه اعضای هیات علمی از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شده است، سعی در تحلیل کمی بودن ارزیابی ها را داریم.

همانطور که در جدول بالا مشخص شده است فعالیت های اساتید دانشگاه های آموزشی شامل سه دسته زیر است:

فعالیت های آموزشی
فعالیت های پژوهشی
فعالیت های علمی – اجرایی

همانطور که در جدول بالا قابل رویت است، به ظاهر فعالیت های پژوهشی پررنگ تر است سایر موارد است.اما متاسفانه این اهمیت بیشتر جنبه کمی دارد تا کیفی.

فعالیت های پژوهشی اساتید شامل چهار مورد عمده زیر است که در آنها تقلب علمی عموماً روی می دهد:

تالیف مقاله
ترجمه کتاب
تالیف کتاب
راهنمایی پایان نامه

همانطور که همگان استحضار دارند، عمده این فعالیت ها توسط دانشجویان برای اساتید انجام می شوند. در تالیف مقاله، معمولاً مقالات همان موارد مستخرج از پایان نامه دانشجویان است. ترجمه کتاب از سوی دانشجویان به مراکز ترجمه، کافی نت و دارالترجمه سپرده می شود و عملاً دانشجو و اساتید بجز روخوانی آن نقش دیگری ندارند. تالیف کتاب نیز متاسفانه در ایران به صورت گردآوری است و حاصل تحقیقات دانشگاهی نمی باشد. شاید تنها جایی که استاد مجبور است تا حدودی زحمت کار به خود دهد همان بخش راهنمایی پایان نامه باشد که آن هم متاسفانه خروجی لازم را ندارد.

چندی پیش طبق گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران تخلفات مقالات علمی اساتید دانشگاه آزاد تهران خبرساز شد. خبرگزاری ایسنا که تنها خبرگزاری وابسته به پیکره علمی کشور می باشد در این گزارش رسوا کننده پرده از این تخلفات برداشته است. طبق گزارش ایسنا، دانشیار فیزیک دانشگاه آزاد اسلامی تهران با تخلف روشن نسبت به چاپ مقالات خود اقدام کرده است. البته انتشارات الزویر این تخلف را متوجه شده و تمامی این مقالات را از دسترس خارج کرده است.

شاید اگر به این استاد متخلف مراجعه کرده و علت را جویا شویم، دفاعی جز ارتقا رتبه علمی خود نداشته باشد. متاسفانه اساتید دانشگاهی بجای اینکه خود الگوی دانشجویان باشند، نماد تخلف شده اند.در گزارشات آتی به تمامی ابعاد این معضل که به حیثیت ملی لطمه می زند خواهیم پرداخت. ابعاد تقلب علمی بایستی بیش از این مورد واکاوی قرار گیرد.