به روز شده در تاریخ ۵ دی ۱۴۰۱، ساعت ۰۷:۵۸

تاریخ ترجمه

نویسنده: آلینا سینکان ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۳
داستان زبان
زبان یکی از قدرتمندترین واسطه‌های ارتباطی شناخته‌شده توسط نوع بشر هست. قبل از ظهور کلام، انسان‌ها جهت ارتباط با یکدیگر، می‌بایست به نشانه‌ها، نمادها و صداهای ساده متکی باشند. به‌تدریج، این صداها معرف اشیا یا حوادث خاص شدند و نهایتاً به‌صورت الگویی پیچیده از عبارات صوتی به نام زبان تکامل یافتند. چارلز داروین ( Charles Darwin) در اثر بحث‌برانگیز خود به نام تبار انسان این فرضیه را مطرح می‌کند که، زبان انسان از صدای پرنده‌ها تکامل‌یافته، دانشمندان دانشگاه توکیو و MIT امسال صحت این نظریه را تائید کردند. به‌هرحال زبان تبدیل به بخشی بسیار ارزشمند از هر فرهنگ شده است، مهم نیست که این فرهنگ تا چه حد تکامل‌یافته یا ابتدایی به نظر برسد.
تکامل زبان روندی بسیار پیچیده است چراکه متغیرهای بی‌شماری در آن دخیل هستند. برای مثال، ریشه‌ یک واژه را در نظر بگیرید و آنگاه قادر خواهید بود یک‌فصل کامل در مورد آن مطلب بنویسید؛ این را به ده‌ها هزار واژه و صدا تعمیم دهید آنگاه دارای ساختار هزارتویی با پیچیدگی غیرقابل‌تصور خواهید بود. هرچند که تلاش‌های زیادی در مورد شناسایی منشأ کلام انسان و زبان صورت گرفته است، تمام آن‌ها تنها نظریه‌هایی بیش نیستند؛ یکی از دلایل این مسئله می‌تواند وجود منابع گوناگونی باشد که ممکن است کلام انسان از آن‌ها نشئت‌گرفته باشد. صدای پرنده‌ها تنها یکی از این نظریه‌های گوناگون است. نظریه‌های بی‌شماری در این مورد وجود دارند که در محدوده مابین خنده‌آور و خارق‌العاده و هر چیزی که میان این دو واقع شود، می‌گنجند.
تمایز زبانی
گسترش جغرافیایی زیاد جمعیت انسان یکی از دلایل اصلی برای ظهور انواع گروه‌های زبانی است که هیچ ارتباطی به هم ندارند. درست همان‌طوری که نژادها مستقل از هم تکامل‌یافته‌اند، می‌توان فرض کرد که زبان نیز همین مسیر را در طول تاریخ انسان پیموده است. نیاز به ارتباط در جامعه‌ای کوچک سریعاً تبدیل به نیاز به یک شیوه مشترک کلامی شد که تمام افراد در ناحیه‌ای خاص قادر به درک و استفاده از آن باشند. هرچند که، به دلیل این استفاده انحصاری از زبان، مشکلاتی در هرجایی که تجارت وجود داشت ایجاد شد. در اینجا بود که نیاز به ترجمه به وجود آمد. عدم درک متقابل سیستم‌ها و شیوه‌های تجارت یکدیگر، تجارت را غیرممکن می‌ساخت. راه‌حلی که برای این مشکل به وجود آمد ترجمه بود.
ممکن است که تجارت به‌تنهایی موجب به وجود آمدن ترجمه نشده باشد، ولی مطمئناً نیاز به آن را افزایش داده است. فرهنگ‌های مختلفی که با یکدیگر مبادله انجام می‌دادند، نیاز به وجود مترجمین شفاهی داشتند که هر دو زبان را بفهمند و به‌منزله یک پل ارتباطی عمل کنند. نهایتاً، لازم بود که دستاوردهای فرهنگی هر تمدن، مانند نثر، شعر و سایر آثار ادبی و مذهبی، به زبان‌های دیگر ترجمه شوند. بنابراین، اهمیت ترجمه و ترجمه شفاهی تثبیت شد.

ترجمه‌ در مراحل اولیه

نقاشی که سنت جروم (St Jerome)، مترجم انجیل به لاتین، را نشان می‌دهد، وی را قدیس حامی مترجمین می‌دانند.
در اصل، ترجمه جهت برطرف کردن نیاز شدید هر ملتی که می‌خواست با ملل دیگر تجارت و یا حتی ارتباط برقرار کند، به وجود آمد. درواقع، دور از تصور نخواهد بود که فرض کنیم که سوداگران خود اولین مترجمین بوده‌اند چراکه آن‌ها غالباً ماه‌های بسیاری را در بندرها مختلف می‌گذراندند و این فرصت را داشتند که زبان‌های جدید را در مسیر سفر خود بیاموزند. درواقع، این مسافران چندزبانه ممکن است اسلاف مترجمین خبره جدید باشند. احتمالاً هنر ترجمه از همین انجام ترجمه شفاهی مبنی بر نیاز، نشئت‌گرفته است.

تکامل تاریخ ترجمه
در طول زمان، ترجمه مهم‌ترین اهمیت را در ارتباطات بین‌المللی یافت چراکه برای روند ارتباط بسیار لازم و ضروری بود. و نمی‌توان در مورد اهمیت آن از آن زمان به بعد حرفی به گزافه گفت؛ ترجمه بخش جدایی‌ناپذ‌‌یر تمام آن جنبه‌هایی از فرهنگ است که مربوط به خوا‌ندن و نوشتن می‌شود. همان‌طور که ترجمه بخش جدایی‌ناپذیر نوشتن است، ترجمه شفاهی نیز بخش جدایی‌ناپذیر خواندن و گفتار است. بنابراین خیلی زود ترجمه شفاهی و ترجمه تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیر تبادل فرهنگی در انواع شکل‌های آن شدند، و خیلی سریع هر فرهنگی دارای آنچه می‌توان آن را “مرکز ترجمه” نامید شد، در بغداد خانه خرد، در تولید، اسپانیا و تعداد بی‌شماری از جوامع که در آن‌ها راهبان به شیوه مذهبی (مقصود شوخی است!) ترجمه و نسخه‌برداری‌های پرزحمت را بر عهده می‌گرفتند، مدرسه ترجمه وجود داشت. حتی در زمان روم و یونان باستان هم ترجمه حرفه‌ای برگزیده بود که جزو فهرست مهارت‌های هر فرد تحصیل‌کرده بود. صنعت ترجمه درروند بلوغ تبدیل به هنر و علم شد، علم و هنری که تا زمان لایتناهی در خدمت جهان خواهد بود.
تاریخ ترجمه امروزی
در دنیای نوین، ترجمه همان اهمیتی را که چندین هزار سال قبل داشته داراست و حتی می‌توان گفت که اهمیت آن بیشتر هم شده است. طبق آمار رسمی در دنیا به حدود ۶۸۰۰ زبان تکلم می‌شود، که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها متون منحصربه‌فردی دارند و بسیاری نیز برحسب ریشه زبان موردنظر متون مشترکی دارند. این چالش‌ها با در نظر گرفتن این واقعیت که تقریباً هر فرهنگی در دنیا با تمام فرهنگ‌های دیگر رابطه دارد، پیچیده‌تر می‌شوند. این به آن مفهوم است که در سرتاسر جهان در هر ثانیه و هر دقیقه و هرروز نیازهای بی‌شماری به ترجمه وجود دارد. و عجیب نیست که ترجمه بخش بسیار مهمی از روابط بین فرهنگی را تشکیل می‌دهد.
سرعت آهسته ترجمه دستی موجب شد که فناوری قدم پیش بگذارد. بنابراین، ترجمه ماشینی (MT) و ترجمه انسانی به کمک ماشین (MAHT) به وجود آمدند.

تاریخ ترجمه و فناوری
با طلوع عصر فناوری، کاربرد نرم‌افزار درزمینهٔ ترجمه تبدیل به موضوع جالبی شد که به‌طور مستمر دنبال شده و می‌شود. هرچند که ترجمه ماشینی نسبت به ترجمه دستی اشتباهات (بسیار) بیشتری دارد، ابزاری سودمند است که کاربردهای بسیاری دارد. برای مثال، برای گزارش‌ها هواشناسی و سایر حیطه‌های تخصصی که متغیرهای زبانی در آن‌ها محدودند، به‌طورمعمول از ترجمه ماشینی استفاده می‌شود. ترجمه ماشینی گاهی برای ارتباطات مکتوب دولتی و قانونی نیز استفاده می‌شود که البته انسان نیز به میزان اندکی در این نوع ترجمه دخیل است. بااینکه اکنون کاربرد آن محدود است، ترجمه ماشینی ابزاری سودمند در فهرست وسایل موردنیاز هر مترجم حرفه‌ای است، حتی اگر فقط به این منظور استفاده شود که کار را اندکی آسان‌تر یا سریع‌تر سازد. کلود پایرون ( Claude Piron) فقید، مترجمی حرفه‌ای که سال‌ها برای WHO و سازمان ملل کار می‌کرده با گفتن اینکه ترجمه ماشینی بخش ساده‌لوحی یک مترجم را به‌صورت خودکار درمی‌آورد، درستی این ادعا را تأیید کرده است.
ممکن است که ترجمه ماشینی در پیشرفته‌ترین شکل آن، بروندادهای رضایت بخشی برای متون بدون محدودیت ارائه دهد، اما هنوز بهترین کاربرد آن درزمینه ترجمه‌هایی است که در آن‌ها دامنه‌ها و متغیرها (مانند ابهام‌زدایی و واحدهای اسمی) به شیوه‌ای کنترل می‌شوند. هیچ شکی وجود ندارد که نیاز به مترجمین انسانی همواره وجود خواهد داشت، و حتی بهترین نرم‌افزار ترجمه ماشینی هم وقتی‌که نیاز به ترجمه حساس یا تخصصی باشد، کاربرد محدودی دارد. برای گرفتن بهترین و کامل‌ترین نتیجه در ارتباط با متن مبدأ و مقصد، هنوز هیچ جانشین مناسبی برای یک مترجم تعلیم‌دیده، دارای مجوز رسمی و باتجربه وجود ندارد.