به روز شده در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۸، ساعت ۱۳:۴۲

در یادداشت امروز قصد داریم نگاهی به یک آمار عجیب حوزه ترجمه داشته باشیم. وب سایت ویکی پدیا که دانشنامه آزاد اینترنتی می باشد، دارای بخشی با عنوان “آیا می دانستید که…” می باشد. در این بخش روزانه، مطالب جالب و قابل تذکر، قید می شود. مطالبی در خصوص تاریخ کشورها و شهرها، نکات جالب در مورد افراد و مسائل مختلفی ذکر می گردد.

در تاریخ ۱۴ اسفند ۱۳۹۶ نکته قابل توجهی در این بخش ویکی پدیا توجه ما را جلب کرد. نکته یاد شده به شکل زیر نوشته شده بود:

آیا می دانستید که در ایران بیست ترجمه از کتاب “و کوهستان به طنین آمد” با نام های مختلف و توسط مترجمان و ناشران متعددی منتشر شده است. بعد از کتاب راز با سی ترجمه مقام دوم را دارد؟

این نکته علاوه بر اینکه جالب است، نکته ظریفی را نیز در خود پنهان دارد. کنوانسیون برن در سپتامبر ۱۸۸۶ در شهر برن سوئیس تشکیل شد. این مجمع با هدف تدوین معاهده ای بین المللی در خصوص حمایت از حقوق مولفین تشکیل گردید. از زمان شکل گرفتن آن معاهده جهانی بیش از صد و سی سال می گذرد و هنوز ایران، به آن ملحق نشده است.

متاسفانه این مسئله باعث بروز مشکلات متعددی در حوزه حمایت از حقوق معنوی افراد شده است. نبود قانون مدون و با ضمانت اجرایی لازم، باعث شده که افراد مختلف و حتی سازمان های دولتی به راحتی حقوق معنوی سایر افراد را تضییع نمایند. تا جایی که کتابهای نوشته شده دارای قانون کپی رایت، آلبوم های موسیقی، آثار هنری و موارد مشابه دیگری به سهولت تکثیر غیر قانونی می شوند. در صنعت ترجمه نیز این مسئله استثناء نبوده و مترجمین ایرانی قانون کپی رایت جهانی را نقض می کنند.

همانطور که در نقشه بالا قابل مشاهده است، کشورهای عضو کنوانسیون برن با رنگ آبی مشخص شده اند. در کمال تاسف تنها کشورهای معدودی از آسیا و جنوب آفریقا عضو این معاهده نیستند. این واقعیت تلخ که در بیش از یک قرن گذشته از سوی مسئولین مغفول مانده است، منشاء مشکلات اصلی حوزه نشر و ترجمه کتاب است. به شکلی که هر مترجمی بدون در نظر گرفتن حقوق ناشران خارجی و نویسندگان سایر کشورها، اقدام به ترجمه آثار آنان به زبان فارسی می نماید.

وجود بیش از سی ترجمه متفاوت از کتاب پرفروش راز نوشته راندا برن موید این مسئله است. طبق اطلاعات کتابشناسی کتابخانه ملی ایران، طیف مترجمان این اثر از افراد جوان یا مسن را در بر می گیرد. قطعاً فیلم ساخته شده راز محصول ۲۰۰۶ و سایر ترجمه های این اثر به بیش از ۴۴ زبان زنده دنیا، رضایت ناشر و نویسنده را در بر داشته است. در صورتی که هر فرد یا سازمان حقیقی و حقوقی در هر یک از کشورهای عضو کنوانسیون برن، قصد نقض حقوق افراد را داشته باشد شدیداً تحت پیگرد قرار می گیرد. جزای نقدی، پیگیری قضایی و دریافت غرامت های سنگین باعث شده است این معاهده کاملاً ضمانت اجرایی داشته باشد.

آمار عجیب حوزه ترجمه از اینجاست که در ایران قابل تامل است. این سری نوشته ها متاسفانه در کشور ما کم نیستند. در سالهای اخیر ادعاهایی از سوی دولت مبنی بر پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی و پذیرش معاهده کنوانسیون برن شده، اما هیچ کدام جامعه عمل نپوشیده است.